"What's in a name?" Απάτη ή όχι ο Σαιξπηρ;

«Τι είναι σ’ ένα όνομα; Εκείνο που ονομάζουμε ρόδο/ όποιο άλλο όνομα και να είχε, θα μύριζε με την ίδια γλύκα», λέει η Ιουλιέττα στον Ρωμαίο, ζητώντας του να αποκηρύξει την οικογένεια  του που ήταν σε πόλεμο με την δική της και να γίνει ο εραστής της. Ο Ρωμαίος, μεθυσμένος από έρωτα για τα μάτια της Ιουλιέττας το κάνει χωρίς δεύτερη σκέψη, μόνο με την προοπτική ότι θα είναι μαζί.

Pictured: Τα μάτια της Ιουλιέτας

Αυτό βεβαίως ήταν ένα μικρό κομμάτι από την σκηνή του μπαλκονιού στη τραγωδία «Ρωμαίος και Ιουλιέττα», ένα επικό ποίημα για τον απαγορευμένο έρωτα που κατά την διάρκεια των αιώνων έχει αντιγραφεί, τύχει διασκευής και γενικώς ξεσκιστεί με τρόπους που δεν αρμόζουν σε κλασσικό έργο τέχνης.

Literally

Ο Σαίξπηρ είναι παγκοσμίως αναγνωρισμένος ως ο καλύτερος δραματουργός που έζησε ποτέ. Τα έργα του παίζονται ακόμα σήμερα (κατ’ ακρίβεια, για πολλούς ηθοποιούς ένας σαιξπηρικός ρόλος είναι το ζενίθ της καριέρας τους και ισοδυναμεί αυτόματα με αναγνώριση του ταλέντου τους) και θεωρείται ως ο εθνικός ποιητής της Αγγλίας.

Υπάρχει όμως ένας ψίθυρος που πλανιέται στα πίσω δωμάτια των ακαδημαϊκών σχολών. Μια βλάσφημη πεποίθηση που μπορεί να αρθρωθεί μόνο στη συντροφιά ομογνωμούντων. Μια αιρετική άποψη που προσβάλλει την κοινή γνώση για την ιστορία και έρχεται να προκαλέσει την καθεστηκυία ακαδημαϊκή τάξη.

Και όμως. Εμείς πιστεύουμε ότι είναι

Ο Σαίξπηρ ήταν απατεώνας. Ποτέ του δεν έγραψε τα έργα που του αποδίδονται αλλά εκμεταλλεύτηκε τις περιστάσεις και πραγματοποίησε τη μεγαλύτερη λογοκλοπή όλων των αιώνων.

Το ποστ εμπνεύστηκε από το φιλμ “Anonymous” που πραγματεύεται την ιστορία και εξηγεί πως ο Σαίξπηρ κατέληξε να θεωρείται ο μεγαλύτερος δραματουργός που έζησε ποτέ. Φεύγοντας από το σινεμά νόμισα ότι ήταν απλά μια παραφουσκωμένη ιστορία του Χόλλιγουντ αλλά μετά εκπλήξεως διαπίστωσα ότι υπάρχει μεγάλη συζήτηση επί του θέματος.

Ο Βάρδος από το Στραντφορντ Απον Ειβον  δεν έχει πείσει όλο τον κόσμο για το ταλέντο του. Κατ’ ακρίβεια, η αμφισβήτηση για την πατρότητα των έργων του χρονολογείται από την εποχή του. Κάτι που για να λέμε και την αλήθεια είναι κατανοητό γιατί, όσο και να ‘ναι, οι καλλιτέχνες ΔΕΝ φημίζονται για την αυτοπεποίθηση και μεγαλοψυχία τους. Οι αμφιβολίες όμως για το ποιος έγραψε τα έργα του εκτείνονται και πέρα από αυτή, με ακόμα και τον μεγάλο Μαρκ Τουέιν να έχει διατυπώσει έντονες αμφιβολίες.

"Τα αρχίδια μου έγραψε"

Οι υποψήφιοι ανώνυμοι συγγραφείς είναι πολλοί, με επικρατέστερο τον κόμη της Οξφόρδης Ενουαρντ Ντε Βερ. Πέραν αυτού ακούγονται και τα ονόματα των Φρανσις Μπεικον και Κρίστοφερ Μαρλοου, ακόμα και αυτό της βασίλισσας Ελισάβετ. Η κάθε πλευρά έχει τα επιχειρήματα της αλλά μόνο σε ένα σημείο συμφωνούν όλοι.

We have been played.

Κύρια επιχειρήματα ενάντια στον Σαίξπηρ

Καταγωγή και μόρφωση

Να θυμάστε ότι βρισκόμαστε στα τέλη του 1500 και τις αρχές του 1600. Ο αναλφαβητισμός δεν ήταν κάτι σπάνιο και ασυνήθιστο όπως σήμερα αλλά μάλλον κοινότοπο. Και σε κάποιες περιπτώσεις επιδιωκόμενο αφού ένας αγρότης που χρειάζεται να δουλεύει από το πρωί ως το βράδυ δεν έχει ώρα για σχολεία. Η μόρφωση ήταν χαρακτηριστικό των πλουσίων και ευγενών και στη καλύτερη περίπτωση οι φτωχοί ήξεραν απλά να διαβάζουν και να γράφουν.

Σ’ αυτό τον κόσμο ήρθε στη ζωή ο Σαίξπηρ, γιος ενός γαντοποιού και μιας οικοκυράς. Μορφωμένος μόνο μέχρι το δημοτικό, o Σαιξπηρ δεν προερχόταν από περιβάλλον φιλικό προς την εκπαίδευση αφού οι γονείς του μελλοντικού συγγραφέα ήταν αγράμματοι ενώ αγράμματες ήταν και οι δύο του κόρες (δεν υπάρχουν στοιχεία φοίτησης γι' αυτές ενώ η Judith ήξερε να υπογράφει μόνο με σταυρό).  

Οποιοσδήποτε έχει εκτεθεί σε Σαίξπηρ ξέρει ότι ο συγγραφέας αυτών των τραγωδιών είχε εκτενέστατη γνώση για καλούς τρόπους συμπεριφοράς, ίντριγκες των παλατιών και τον τρόπο ζωής της υψηλής κοινωνίας. Επίσης, ο συγγραφέας  των έργων είχε ιδία γνώση για το πώς λειτουργούν οι βασιλικές αυλές σε Ιταλία και Γαλλία ενώ είχε και γνώση των νόμων αυτών των δύο χωρών (όπως π.χ. στο «Ο έμπορος της Βενετίας»).

Πως είναι ποτέ δυνατόν ένας άνθρωπος από τόσο ταπεινό σπιτικό, που ούτε ο ίδιος δεν είχε τόση αγάπη για την εκπαίδευση, που δεν είχε ταξιδέψει ποτέ πέραν του Λονδίνου, να έγραψε αυτά τα έργα; Και αυτό αν προσπεράσουμε το γεγονός ότι χρειάζεται ιδιαίτερη γνώση και ευαισθησία για να γράψει κάποιος ένα θεατρικό.

Επιχειρηματική ενασχόληση

Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, μετά που ο Σαίξπηρ έγινε γνωστός από τα θεατρικά του,  επέστρεψε στη γενέτειρα του όπου και αγόρασε γη και ασχολήθηκε με την παραγωγή και εμπορία σιταριού. Ακόμα και πάνω στη ταφόπλακα του παρουσιάζεται μ’ ένα σακί σιτάρι στο χέρι και όχι με μια γραφίδα, όπως συνηθιζόταν σε τάφους συγγραφέων. Όμως ο Σαίξπηρ ήταν διάσημος και στην εποχή του. Πως γίνεται ένας τόσο παραγωγικός συγγραφέας να αποφάσισε πλέον να ασχολείται με τις επιχειρήσεις και να σταματήσει να γράφει;

Απουσία άλλου γραπτού υλικού και υπογραφή

Με την εξαίρεση των έργων του, σε σχέση με την φήμη του υπάρχουν εξαιρετικά λίγα έγγραφα που φέρουν τα γραφόμενα του Σαίξπηρ. Παρένθεση εδώ για να πούμε ότι αυτό εξηγείται πολύ εύκολα εάν όντως ο Βάρδος ήταν μόνο στοιχειωδώς μορφωμένος, όπως γράψαμε και πιο πάνω. Κλείνει η παρένθεση.

Εκτός λοιπόν από τα 37 θεατρικά και τα 154 σονέτα, η υπογραφή του Σαίξπηρ εντοπίζεται μόνο σε έξι γράμματα και στην λιτή διαθήκη του. Διαθήκη η οποία ήταν εξαιρετικά πεζή ενώ δεν κάνει καμία αναφορά στα 18 έργα που ήταν ακόμα αδημοσίευτα. Ένα άλλο επιχείρημα που πηγάζει επίσης από τα γραφόμενα του Σαίξπηρ είναι και η υπογραφή του στα πρώτα θεατρικά που παίχτηκαν στο Λονδίνο. Στην αρχή ο συγγραφέας παρουσιαζόταν ως «Shake-Spear» ή «Shake-spare». Μόνο στη συνέχεια η υπογραφή παρουσιάζεται κανονικά. Οι οπαδοί των θεωριών συνομωσίας εξηγούν ότι αυτό οφείλεται στο ότι οι άνθρωποι που ήθελαν να χρεώσουν στον ηθοποιό από το Στραντφορντ Ειβον τα έργα, δεν ήξεραν αρχικά πως γράφεται το όνομα του.

«Στον αιώνιο μας ποιητή»

Το βιβλίο με τα σονέτα του Σαίξπηρ εκδόθηκε το 1609, εφτά χρόνια πριν να πεθάνει ο Σαίξπηρ, και στην αφιέρωση του ο εκδότης γράφει για τον “ever-living poet”, χαρακτηρισμός που παραδοσιακά αποδιδόταν σε διάσημους συγγραφείς. Αυτό είναι ένα από τα αγαπημένα όσων υποστηρίζουν τον Ντε Βερ, αφού ο μυστηριώδης κόμης είχε πεθάνει 5 χρόνια πιο πριν. Ο εκδότης κάνει επίσης λόγο για έναν “W.H.” αλλά κανένας μέχρι σήμερα δεν ξέρει ποιος είναι.

Άποψη για το πλήθος

Για έναν άνθρωπο που προέρχεται από τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα, ο Σαίξπηρ έχει σοβαρή αντιπάθεια για τους ομοίους του. Οι πρωταγωνιστές στα έργα του είναι πρίγκιπες, βασιλιάδες και ευγενείς που πολλές φορές αποφασίζουν για την τύχη του κόσμου χωρίς καν να λαμβάνουν υπόψη τις επιθυμίες του πλήθους. Ο λαός στο σαιξπηρικό κόσμο άγεται και φέρεται σαν ένας άμυαλος όχλος που υπάρχει μόνο για να χρησιμοποιηθεί κατά το δοκούν από τους κεντρικούς χαρακτήρες. Οι μελίρρυτοι ευγενείς μπορούν να παρασύρουν τα πλήθη μόνο με λίγα λόγια, όπως π.χ. στην ομιλία του Ερρίκου πριν την μάχη του Αγκινκουρτ ( “we few, we happy few, we band of brothers”)  ή ακόμα πιο παραστατικά στο μονόλογο του Μάρκου Αντώνιου στο «Η τραγωδία του Ιούλιου Καίσαρα».

Παρακαλώ διαθέστε 10 λεπτά από τη ζωή σας για να παρακολουθήσετε τον Μάρλον Μπράντο στον ομώνυμο ρόλο. Για να σας μπάσω στο πνεύμα, ο Καίσαρας μόλις έχει δολοφονηθεί από μια ομάδα συγκλητικών (μεταξύ αυτών ο Βρούτος και ο Κάσσιος) επειδή φοβούνταν ότι θα κατέλυε την δημοκρατία και θα ίδρυε δικτατορία με τον ίδιο επικεφαλής. Ο Βρουτος δηλαδή γιατί ο Κάσσιος ήταν απλά μαλάκας (σαιξπηρική ανάλυση χαρακτήρων, όχι μαλακίες).

 Μετά τη δημόσια δολοφονία οι ένοχοι δεν απομακρύνονται αλλά ο Βρούτος εξηγεί με λογικά επιχειρήματα στο κόσμο γιατί ο Καίσαρας έπρεπε να δολοφονηθεί. Αρνιά όντες, ο κόσμος ζητωκραυγάζει τους δολοφόνους και καταριέται τον Καίσαρα. Τότε αναλαμβάνει δράση ο Μάρκος Αντώνιος που ήθελε να εκμεταλλευτεί το χάος και να παρουσιαστεί ως ο σωτήρας της πόλης, στρέφοντας τν οργή του κόσμου εναντίον των συνωμοτών. Δυστυχώς από το πιο κάτω βίντεο λείπει η πρώτη φράση του Μάρκου Αντώνιου, το διάσημο «Friends, Romans, countrymen lend me your ears!». Σε ακόμα ένα παράδειγμα της χαμηλής εκτίμησης του συγγραφέα για τον όχλο, οι οργισμένοι Ρωμαίοι σκοτώνουν κατά λάθος τον ποιητή Κίννα γιατί τον μπερδεύουν με ένα από τους συνωμότες.

Ώρα για trivia. Ο Καίσαρας δεν είπε ποτέ του την φράση «Και συ τέκνον Βρούτε;». Οι μάρτυρες στη δολοφονία του αναφέρουν ότι απλά σκέπασε το πρόσωπο του με τον μανδύα του όταν είδε ότι έπεσε νεκρός από τα χέρια εκείνων που νόμιζε ότι ήταν φίλοι του. Η γνωστή φράση είναι καθαρά λογοτεχνικό εφεύρημα του Σαίξπηρ αλλά τόσο μεγάλη ήταν η εντύπωση που άφησε που πέρασε πλέον στην ιστορία ως γεγονός. Εν αμφιβόλω τίθεται επίσης και το «Sic semper tyrannis» (αυτή θα είναι πάντα η τύχη των τυράννων σε ελεύθερη μετάφραση) που υποτίθεται είπε ο Βρούτος όταν τον σκότωνε.

Καλά πληροφορημένες πηγές του μπλογκ αναφέρουν ότι μόλις ο Σαιξπηρ πληροφορήθηκε τις πεζές συνθήκες θανάτου του Καίσαρα ανεφώνησε “Shit nigga! Dis iz sum borin white-ass shit! We be pimpin it dawg!

Pictured: Καλα πληροφορημένες πηγές

Επιχειρήματα υπέρ του Σαιξπηρ

Τα πιο σημαντικό επιχείρημα που έχουν βεβαίως όσοι διατείνονται ότι ο Βάρδος είναι αυτός που λέει, είναι το όνομα του στα έργα. Πέραν τούτου, οι οπαδοί της κοινώς αποδεκτής θεωρίας ασχολούνται με το να καταρρίπτουν τα επιχειρήματα της άλλης πλευράς.

Βιβλία και ιδιοφυία

 Απαντώντας στις επικρίσεις για το μορφωτικό επίπεδο του Σαίξπηρ, οι οπαδοί του υποδεικνύουν ότι όλη η γνώση που χρειαζόταν ο Σαίξπηρ για να αναπαραστήσει το σκηνικό στα παλάτια, μπορούσε να την πάρει από βιβλία. Μάλιστα, οι ίδιοι υποδεικνύουν ότι σε ορισμένα σημεία ο Βάρδος έχει λάθος για τον τρόπο ζωής στη βασιλική Αυλή. Λάθη που δεν θα έκανε κάποιος που είχε ιδία γνώση άλλα κάποιος που έπαιρνε πληροφορίες από δεύτερο χέρι.

Όσο για το πώς ένας ταπεινός γιός αμόρφωτου γαντοποιού έγινε ο πιο διάσημος συγγραφέας; Οι οπαδοί του περιορίζονται απλά να υποστηρίξουν ότι ο άνθρωπος που έγραψε αυτά τα έργα ήταν μεγαλοφυΐα. Ενας σπάνιος άνθρωπος και ως τέτοιος θα μπορούσε να είχε γεννηθεί παντού.

Απαντώντας στις κατηγορίες για την οικογένεια του Βάρδου, οι οπαδοί του θυμίζουν ότι οι γυναίκες στην εποχή του δεν πήγαιναν συνήθως σε σχολείο (γι’ αυτό οι κόρες του ήταν αμόρφωτες)  και τονίζουν ότι ο γιος του φοιτούσε κανονικά σε σχολείο μέχρι τα έντεκα του όταν πέθανε.

Δεν έχει το θέατρο λεφτά

Ακόμα και σήμερα αν ρωτήσεις ένα τυχαίο ηθοποιό (όχι τους γνωστούς, τους άλλους) θα σου πει ότι στο χώρο του θεάτρου πέφτει πιο πολλή πείνα από την νηστεία του 40ημερου στο Μεσολόγγι. Τα ίδια και χειρότερα για τους συγγραφείς . Ο Σαίξπηρ είχε οικογένεια πίσω στο Στραντφορντ Ειβον και έπρεπε να εγκαταλείψει την ζωή του Λονδίνου. Μιας και η επαρχία δεν προσφέρεται για θέατρο, ο Βάρδος ασχολήθηκε με μια επιχείρηση που θα του απέφερε εισόδημα. Επιχείρηση που είχε ανάγκη την απόλυτη του προσοχή. Ο Βάρδος απλά προτίμησε να βάζει φαί στο τραπέζι παρά να είναι διάσημος.

Τελευταίες τρεις σελίδες

Όντως, δεν υπάρχουν πολλά έγγραφα με τα χειρόγραφα του Σαίξπηρ. Οι οπαδοί του Βάρδου όμως υποδεικνύουν ότι στα υπάρχοντα του βρέθηκαν τρεις χειρόγραφες σελίδες του έργου "Sir Thomas More". Κάτι όμως που όπως έσπευσαν να επισημάνουν οι αντίπαλοι, δεν αποδεικνύει απολύτως τίποτα γιατί τα γράμματα κάλλιστα θα μπορούσε να μην ήτανε του Σαίξπηρ αφού δεν υπάρχει άλλο χειρόγραφο για να γίνει σύγκριση.

What he meant was....

Στην ερώτηση για τον αιώνιο ποιητή, οι υπέρμαχοι της συγγραφικής δεινότητας του Σαίξπηρ υποστηρίζουν ότι ο εκδότης ήθελε να αποδώσει την σημαντικότητα του Βάρδου ασχέτως εάν ήταν ακόμα ζωντανός. Τόσο μεγάλη ήταν η φήμη του στους καλλιτεχνικούς κύκλους.

"Κανένας δεν με καταλαβαίνει..."

Όσον αφορά τώρα την περιφρόνηση του ποιητή για το πλήθος, τον όχλο, αυτό είναι κάτι που εξηγείται πάρα πολύ εύκολα. Ο Σαίξπηρ, όντας ιδιοφυία και σπανίου ευαισθησίας άτομο, ποτέ δεν είχε την κατανόηση του περίγυρου του. Κανένας δεν τον καταλάβαινε, πιθανότατα να τον χλεύαζαν έτσι ήταν απόλυτα φυσικό να μεγαλώσει και να μισήσει όσους αντιλαμβανόταν σαν αγροίκους.

Διάσημος; Όχι ευχαριστώ δεν θα πάρω

Εδώ να προσθέσω και γω την απορία μου. Ο Σαίξπηρ δεν ήταν άγνωστος καλλιτέχνης που εκτιμήθηκε χρόνια μετά που πέθανε. Στους καλλιτεχνικούς κύκλους ήταν ήδη διάσημος (είχε πάρα πολλούς εχθρούς) και παραστάσεις του παίχτηκαν μπροστά στο Βασιλιά. Εάν κάποιος άλλος ήταν ο συγγραφέας, γιατί ποτέ του δεν θέλησε λίγη από την δόξα του Σαίξπηρ; Γιατί τον άφησε να καπηλεύεται την εργασία στον αιώνα τον άπαντα; Το "Anonymous" δίνει μια εξήγηση αλλά πραγματικά είναι ψιλογελοία.

Συνοψίζοντας, επιχειρήματα υπάρχουν από όλες τις πλευρές αλλα είναι ανθρώπινη φύση να βλέπουμε μόνο εκείνα που στηρίζουν την άποψη μας. Οι θεωρίες συνομωσίας πάντοτε θα υπάρχουν και η έλλειψη στοιχείων είναι πάντα πρόσφορο έδαφος για να καλλιεργηθούν.

Οπως όμως πολύ σωστά επεσήμανε μια φίλη μου, εκεινο που πραγματικά  έχει σημασία εδώ δεν είναι ποιος είναι ο πραγματικός συγγραφέας. Επιστρέφοντας στην αρχή, τι πραγματικά είναι σ’ ένα όνομα; Εάν το έργο έφερε άλλη υπογραφή, θα ήταν ο Οθέλλος λιγότερο ζηλιάρης; Θα ήταν ο Άμλετ λιγότερο τραγικός; Ο λόγος του Βασιλία Ερρίκου δεν θα συνέπαιρνε και σήμερα τον κόσμο;

Όχι βέβαια. Εγώ προσωπικά έχω έντονες αμφιβολίες για την πατρότητα των έργων του Σαιξπηρ. Αλλά πιστεύω ότι το έρωτημα που τίθεται είναι λανθασμένο. Ο κόσμος δεν θα έπρεπε να ρωτά "ποιος έγραψε τον Αμλετ;"

Θα έπρεπε να ρωτά "γιατί έχει σημασία ποιός έγραψε τον Αμλετ;"